TÜİK: Sürdürülebilir yeni kent-kır tarifi oluşturuldu

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına nazaran, yıllık olarak elde edilen yerleşim yeri seviyesindeki nüfus istatistikleri; “İstatistikî Bölge, Vilayet ve İlçe Merkezleri, Belde ve Köyler, Kent ve Kır vb.” halinde sınıflandırılmaktadır. Bu kapsamda, Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1982 yılında yayımlanan “Kent Eşiği Araştırması Türkiye İçin Kent Tanımı” çalışması ile birlikte TÜİK tarafından üretilen istatistiklerde bu çalışmada yapılan kent-kır tarifi temel alınmıştır.

Söz konusu kent-kır sınıflaması 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı Yasa üzere yasal düzenlemeler sonucu idari bölünüş yapısında meydana gelen değişikliklerden kıymetli derecede etkilenmiştir. Bu nedenle Cumhurbaşkanlığı tarafından 2019-2023 yılları için hazırlanan 11. Kalkınma Planı ile hem ulusal hem de memleketler arası gereksinimleri göz önünde bulunduracak biçimde kent-kır tariflerinin revize edilmesi sorumluluğu TÜİK’e verilmiştir.

Bu çerçevede İçişleri Bakanlığının sorumluluğunda olan Mekânsal Adres Kayıt Sistemi’nin (MAKS) kullanılmaya başlanması ile birlikte; TÜİK tarafından istatistik üretilmesi hedefiyle fiili kent-kır yapısını daha gerçek yansıtan bir sınıflama yapılmıştır. Yeni kent-kır tarifi mahalle-köy seviyesinde üç sınıftan oluşmaktadır.

“Yoğun kent, orta ağır kent ve kır”(1) ayrımında oluşturulan bu yeni sınıflama ile memleketler arası standartlara uygun, sürdürülebilir bir yapının geliştirilmesi ve bu seviyede istatistikler üretilmesi amaçlanmaktadır. Sınıflamada, Avrupa İstatistik Ofisi tarafından geliştirilen “Kentleşme Derecesi (Degree of Urbanisation-DEGURBA)”(2) esas alınmış olup data kaynağı olarak MAKS ve ADNKS kullanılmıştır.

Nüfusumuzun %67,9’unu ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenler oluşturdu

Ülkemiz toplam yüzölçümünün yalnızca %1,6’sını oluşturan ağır kent olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde 31 Aralık 2022 tarihi prestijiyle 57 milyon 934 bin 583 kişi yaşamaktadır. Başka bir tabirle Türkiye nüfusunun %67,9’u kelam konusu yerleşim yerlerinde ikamet etmektedir.

Kır olarak sınıflandırılan ve Türkiye yüzölçümünün %93,5’ini oluşturan yerleşim yerlerinde toplam nüfusun %17,3’ü ikamet ederken, orta ağır kent olarak sınıflandırılan ve ülke yüzölçümünün %4,9’unu oluşturan yerleşim yerlerinde nüfusun %14,8’inin ikamet ettiği görüldü.

Diğer yandan cinsiyete nazaran dağılıma bakıldığında, ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet eden nüfusun %49,7’sini erkeklerin, %50,3’ünü ise bayanların oluşturduğu görüldü. Orta ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin %50,3’ünü erkekler, %49,7’sini bayanlar; kır olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin ise %51,4’ünü erkekler ve %48,6’sını bayanlar oluşturdu.

Yaşlı nüfusun %30,1’inin kır olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet ettiği görüldü

Ülkemiz toplam nüfusunun %9,9’unu oluşturan 65 yaş ve üzeri nüfusun %30,1’inin kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde ikamet ettiği görüldü. Yaşlı nüfusun %14,6’sını orta ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerde yaşayanlar oluştururken; %55,3’ünü ise ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerde yaşayanlar oluşturdu.

Türkiye nüfusunun %68,1’ini oluşturan 15-64 yaş kümesi çalışma çağındaki nüfus içinde ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerde yaşayanların oranı %69,2 oldu. Bu yaş kümesindeki toplam nüfus içinde orta ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin oranı %14,7 iken; kır olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin oranı %16,1 olarak gerçekleşti.

Çocuk nüfus olarak tanımlanan 0-14 yaş kümesi nüfusun %69,7’sinin ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerde, %15,3’ünün orta ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerde ve %15’inin kır olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet ettiği görüldü.

Yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerde yaşayanların oranının en fazla olduğu vilayet İstanbul oldu

ADNKS, 2022 sonuçlarına nazaran en yüksek nüfusa sahip vilayet olan İstanbul’da ikamet edenlerin %96,4’ünün ağır kent, %2,7’sinin orta ağır kent ve %0,9’unun kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde yaşadığı görüldü. Türkiye’nin ikinci büyük nüfusuna sahip vilayet olan Ankara’da ikamet edenlerin %88,3’ünün ağır kent, %7,6’sının orta ağır kent ve %4,1’inin kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde yaşadığı görüldü. Nüfus büyüklüğü açısından üçüncü sırada yer alan İzmir’de ikamet edenlerin ise %78,6’sının ağır kent, %12,2’sinin orta ağır kent ve %9,1’inin kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde yaşadığı görüldü.

Orta ağır kent olarak sınıflandırılan yerlerdeki nüfusun oranının en fazla olduğu vilayet Artvin oldu

Orta ağır kent olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde ikamet eden nüfus oranının en yüksek olduğu vilayetler sırasıyla %58,1 ile Artvin, %57,9 ile Bayburt ve %57,3 ile Sinop oldu. Öbür yandan orta ağır kent olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde ikamet eden nüfus oranının en az olduğu vilayetler ise sırasıyla %1,6 ile Kilis, %2,7 ile İstanbul ve %6,5 ile Eskişehir oldu.

Kır olarak sınıflandırılan yerlerde yaşayanların oranının en fazla olduğu vilayet Ardahan oldu

Kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde ikamet eden nüfusun oranının en yüksek olduğu vilayet %68,4 ile Ardahan oldu. Ardahan vilayetini %60,3 ile Tunceli ve %54,2 ile Bartın izledi. Kır olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin oranının en az olduğu vilayetler ise sırasıyla %0,9 ile İstanbul, %4,1 ile Ankara ve %4,7 ile Kocaeli oldu.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı